Lesbrief Grenzen aan de groei? (1e druk)

Deze lesbrief gaat over economische groei in relatie tot de leefbaarheid van de planeet, nu en in de toekomst. In hoofdstuk 1 kijken we naar milieu en klimaat. Welke problemen zijn er? Wat zijn oorzaken? En waarom is het soms moeilijk milieuproblemen aan te pakken? In hoofdstuk 2 kijken we naar economische groei. Wat is economische groei en waarom is het zo belangrijk? En zijn er andere manieren om naar welvaart te kijken? In hoofdstuk 3 kijken we naar mogelijke maatregelen om milieu- en klimaatproblemen aan te pakken, op collectief en op individueel niveau. Tot slot zijn er twee casus: over de stikstofcrisis en over de energietransitie.

Hoofdstuk 1

Omdat de mondiale voetafdruk groter is dan de biocapaciteit van de aarde zijn er milieuproblemen. Een probleem is de opwarming van de aarde als gevolg van grote uitstoot van broeikasgassen. De gevolgen van de klimaatopwarming zijn een stijging van de zeespiegel waardoor op termijn kustgebieden onbewoonbaar dreigen te worden, meer bosbranden, grotere droogtes en ook uitputting van de landbouwgrond waardoor de voedselvoorziening in gevaar komt. Een moeilijkheid bij het voorkomen van dit probleem is dat het een collectieve actieprobleem is. Iedereen heeft baat bij een goed milieu en zou zich daarvoor willen inzetten als anderen dat ook doen, maar voor het individu kan het verleidelijk zijn om zich als meelifter op te stellen. Als iedereen dat doet, is er een probleem. De tragedy of the commons illustreert dit: wanneer iedere bezitter van vee vrije toegang heeft tot het gemeenschappelijke weiland, zal iedereen zijn eigen vee zoveel mogelijk laten grazen. Dit leidt tot overbegrazing waardoor er geen gras meer groeit en dat is nadelig voor iedereen. Deze tragedy is een voorbeeld van een gevangenendilemma, waarbij het volgen van de dominante strategie door ieder individu leidt tot een resultaat waar iedereen slechter van wordt. Mensen vinden het ook moeilijk om hun gedrag te veranderen wanneer de gevolgen van die verandering pas op lange termijn zichtbaar zijn. En voor politici kan het moeilijk zijn om nu impopulaire maatregelen te nemen die op langere termijn effect hebben.

Begrippenlijst hoofdstuk 1

Hoofdstuk 2

De bevolking is de afgelopen eeuwen sterk gegroeid. Malthus voorspelde dat de bevolking altijd harder zou groeien dan de voedselproductie. Om geen hongersnood over de hele wereld te krijgen was er volgens Malthus een Malthusiaans plafond. Het Malthusiaans plafond is het aantal mensen op de wereld dat nog genoeg te eten heeft. Door de eeuwen heen is door technologische ontwikkeling het Malthusiaans plafond hoger geworden.
Om de groei van de economie en de welvaart te berekenen gebruiken we sinds enkele decennia het bbp. Dat heeft nadelen. Er zijn inmiddels alternatieven voor het meten van welvaart.

Begrippenlijst hoofdstuk 2

Hoofdstuk 3

Omdat milieuproblematiek een collectieve actieprobleem is waarbij het gevangenendilemma speelt, kan collectieve dwang, in de vorm van overheidsingrijpen, nodig zijn. Collectieve dwang kan in de vorm van beprijzing: subsidies op milieuvriendelijke producten zoals zonnepanelen of heffingen op schadelijke producten zoals vliegtickets. Ook het beprijzen van uitstootrechten, die in beperkte mate worden uitgegeven door de overheid, kan werken.

Naast collectieve actie georganiseerd door de overheid, kunnen bedrijven of burgers ook zelf iets doen, bijvoorbeeld door zich aan te sluiten bij milieuvriendelijke initiatieven of hun levensstijl aan te passen.

Begrippenlijst hoofdstuk 3

Extra oefenopgaven