Lesbrief Marktgedrag (2e druk)

Lesbrief Marktgedrag gaat over de verschillende marktvormen. We onderscheiden er vier: volkomen concurrentie, monopolistische concurrentie, oligopolie en monopolie. Bij elk van deze marktvormen zien we een eigen marktgedrag. Marktgedrag is de strategie die een onderneming kiest in de concurrentiestrijd met andere ondernemingen. De invloed van een ondernemer op de prijsvorming is sterk afhankelijk van de hoeveelheid concurrenten, de hoogte van de toetredingsbarrières en de mate waarin een ondernemer erin slaagt om zijn product te differentiëren ten opzichte van andere aanbieders. De speltheorie komt om de hoek kijken als de mate van concurrentie afneemt. Het marktgedrag van de ene concurrent heeft dan meer invloed op het resultaat en daarmee op het marktgedrag van de andere concurrent.

Marktgedrag bouwt voort op de lesbrief Vraag en Aanbod en draait om de neoklassieke benadering van markten en ondernemers op de markt. In de lesbrief Marktresultaat en Overheidsinvloed komt de nuancering van het marktmodel aan de orde.

links
Marktvormen (uitlegvideo 15 min.)

Marktvormen (uitlegvideo 7½ min.)

Hoofdstuk 1

Hoofdstuk 1 – Volkomen concurrentie of volledige mededinging

Vragers en aanbieders van een product vinden elkaar op een markt. Marktevenwicht komt tot stand door de voortdurende afstemming tussen vraag en aanbod. Een markt is een dynamisch geheel.

Als op een markt uitsluitend homogene goederen worden verhandeld, denk bijvoorbeeld aan grondstoffen, dan heeft een individuele aanbieder in de praktijk geen invloed op de prijs die tot stand komt. Waar hij wel invloed op heeft, is de hoeveelheid producten die hij produceert/afzet. Door de productieomvang slim te kiezen, kan hij zijn winst maximaliseren. Die winst trekt nieuwe toetreders naar de markt, die graag een graantje willen meepikken. Het extra aanbod zorgt er op de lange termijn voor dat de marktprijs zakt naar de laagst mogelijke kostprijs en de winst verdwijnt. Ook andere veranderingen hebben invloed op de marktprijs en dus op de aangeboden hoeveelheden, de ontwikkelingen staan nooit stil.

De marktvorm die in hoofdstuk 1 centraal staat, noemen we volkomen concurrentie. Het is een theoretische marktvorm waarmee je een goede basis legt voor het analyseren, zowel grafisch als rekenkundig, van het marktgedrag van ondernemers.

links
Een markt van volkomen concurrentie (uitlegvideo 18 min.)
Maximale winst (uitlegvideo 8 min.)

Begrippenlijst hoofdstuk 1

Hoofdstuk 2

Hoofdstuk 2 – Monopolistische concurrentie

Op de marktvorm monopolistische concurrentie maken aanbieders hun producten heterogeen. Ze zijn hetzelfde maar dan net even anders: een kwaliteitsverschil of een verschil in service of garantie. Het gevolg is dat de bedrijven hun eigen klantenkring kunnen opbouwen en een (kleine) invloed kunnen uitoefenen op de prijs. De prijsafzetlijn loopt dalend. Voor het behalen van maximale winst moeten ondernemers op zoek naar de optimale combinatie van prijs en hoeveelheid.

links
Monopolistische concurrentie (uitlegvideo 12 min.)

Begrippenlijst hoofdstuk 2

Hoofdstuk 3

Hoofdstuk 3 – Oligopolie

Bij de marktvorm oligopolie zijn weinig aanbieders en toetreden tot de markt is voor nieuwe ondernemers niet makkelijk. Een oligopolist is een prijszetter die zijn concurrenten nauwlettend in het oog moet houden als hij geen marktaandeel wil verliezen. Het marktgedrag van de concurrent beïnvloedt het resultaat van de eigen onderneming onmiddellijk. Een hevige concurrentiestrijd kan uitmonden in een ware prijzenoorlog, maar ook stilzwijgende samenwerking en kartelvorming komt bij deze marktvorm voor. Bij het analyseren van het marktgedrag van een oligopolist wordt naast het zoeken van de juiste combinatie van prijs en hoeveelheid ook speltheorie gebruikt.

links
Prijsoorlog (video 15 min.)
Oligopolie, prijzenoorlog, speltheorie (uitlegvideo 10 min.)
Speltheorie (uitlegvideo 3 min.)
Samenwerken en onderhandelen (video 15 min.)
Clementie in kartelzaken (video 10 min.)
Speltheorie (video 7 min.)
Markt en handelen (video 15 min.)

Begrippenlijst hoofdstuk 3

Hoofdstuk 4

Hoofdstuk 4 – Monopolie

Als enige aanbieder op de markt heeft een monopolist veel marktmacht. Zijn invloed op de marktprijs is groot. De prijsafzetlijn is bij deze marktvorm gelijk aan de totale collectieve vraag naar het product. Een monopolie kan bijvoorbeeld ontstaan door schaalvoordelen maar kan ook een wettelijke basis hebben waarbij een bedrijf een (tijdelijk) alleenrecht krijgt op de productie van een bepaald goed. Om machtsmisbruik te voorkomen houdt de overheid toezicht.

Bij een natuurlijk monopolie is het zaak om potentiële concurrenten van de markt te weren. Dit kan door (tijdelijk) de doelstelling te veranderen of geloofwaardig te dreigen met prijsverlagingen.

links
Maximale winst van een monopolist (video 19 min.)

Begrippenlijst hoofdstuk 4